وبلاگ
اعتیاد و نقش خانواده
پیشگیری از بلای خانمان سوز اعتیاد را باید از نهاد خانواده آغاز کرد.
خانواده اولین مکان رشد شخصیت،باورها و الگوهای رفتاری فرد است.خانواده علاوه بر این که محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و معضلات است،ممکن است منبعی برای تنش،مشکل و اختلافات نیز باشد. ناآگاهی والدین،ارتباط ضعیف والدین و فرزندان،فقدان نظم و انضباط در خانواده، خانواده متشنج،آشفته و از هم گسیخته،وجود مصرف مواد در خانواده احتمال بروز انواع مشکلات یا اختلالات را افزایش میدهد در این حالت ممکن است والدینی که مصرف کننده مواد هستند باعث شوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان مصرف مواد را یک رفتار به هنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه کنند.
رفتار والدین و محیط خانواده از عوامل اصلی گسترش اعتیاد و گرایش جوانان به مواد هستند.نظارت ضعیف بر فرزندان توسط والدین،مصرف مواد و استفاده از تنبیه های خشن بدنی و کلامی به منظور تربیت فرزندان احتمال مصرف مواد مخدر را در سنین نوجوانی و جوانی بالا می برد. اعتیاد به مواد مخدر در دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی به شدت با اختلاف های والدین در دوران کودکی یا اختلاف بین والدین و فرزندان مرتبط می باشد.
بسیاری از خانواده ها با آموزش درست و کارآمد، توجه و محبت به فرزندان، ایجاد محیطی توأم با آرامش، تأمین امنیت، تربیت صحیح، رفتارهای منطقی و … اعضای خود را از خطر ابتلا به اعتیاد ایمن می دارند. اما خانواده های متشنج و ناآرام، خانواده هایی که والدین متعصب و بدون انعطاف و یا بی خیال و معتاد دارند، اصطلاحاً خانواده های معتادپرور نامیده می شوند. همچنین خشونت در خانواده، کشمکش های مداوم میان والدین، مشکلات خاص تحصیلی یا شغلی، طلاق و جدایی، فقر مادی خانواده، نبود آگاهی و آموزش لازم، بیکاری و … نیز بر این امر دامن می زنند. در زیر به برخی از عوامل زمینه ساز اعتیاد جوانان در خانواده می پردازیم.
خانواده های متشنج و ناآرام : جو حاکم بر این گونه خانواده ها آکنده از تشویش و عدم اعتماد است و اعضای خانواده همواره با هم اختلاف داشته و درک متقابلی از هم ندارند. این خانواده ها از ایجاد روابط سالم و بدون تنش ناتوانند و در آنها به تربیت و رشد شخصیتی فرزندان کمتر بها داده می شود و افراد آن نسبت به یکدیگر انواع توهین ها را روا می دارند. این قبیل خانواده ها محیطی ناامن و غیرجذاب برای کودکان هستند و خطر سوق فرزندان آنها به سوی اعتیاد و انواع دیگر بزهکاری فراوان است.
والدین دغدغه ی بسیاری برای تربیت صحیح دختر دارند اما اغلب پسر را آزادانه به حال خود می گذارند و کنترل صحیحی بر روابط و رفتارهای فردی و اجتماعی او ندارند.غافل از اینکه دختر کمتر در معرض آسیب قرار می گیرد و کنترل دختر به نسبت پسر راحتر است.
خانواده سالم بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی و بالندگی اعضای خود فراهم می کند و در حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی آنها تأثیر فراوان و غیرقابل انکاری دارد.
آموزش های قبل از ازدواج در ارتباط با ازدواج و مسئولیت های آن، به طور وسیع و جدی می تواند ذهنیت روشنی به افرادی که تصمیم به تشکیل خانواده می گیرند، بدهد. همچنین آشنایی با مضرات مواد مخدر و آگاهی در خصوص آن، به پیشگیری از اعتیادهایی که از روی جهالت و سطح پایین سواد و یا فرهنگ خانواده است، کمک می کند که خوشبختانه در شهرستان سقز اداره بهزیستی ، کمیته امداد امام خمینی (ره) و انجمن های مردم نهاد اقدام به برگزاری کلاسهای آموزشی قبل از ازدواج می نمایند تا سطح آگاهی جوانان عزیزمان بالا برود و این خود قابل توصیف است.
صحبت کردن راجع به مشکلات می تواند در حل آنها کمک کننده باشد
مصرف مواد و رفتارهای خشن: آنچه مسلم است مصرف مواد محور بیشترین خشونت های خانگی است.ضرب وشتم،فرار از خانه، وجودکودکان بی سرپرست،افزایش کودکان کار و خیابانی، کودک آزاری ،فحشای اجباری ، استفاده از زنان و کودکان در باندهای توزیع مواد ، افزایش طلاق و … همه و همه جلوه هایی از خشونت است که حول محور مواد اعمال می شود.
شدت خشونت مرتبط با انواع مواد: شدت ارتباط میان خشونت خانگی و اعتیاد بر اساس نوع ماده مصرفی متفاوت است.به عنوان مثال الکل، مخدرها،توهم زاها و محرک ها هر یک مصرف کنندگان را به روش های متفاوتی تحت تاثیر قرار می دهند و ممکن است رفتارهای خشونت بار مختلفی در اثر مصرف آن مواد بروز کند.در تجربیات رفتاری،الکل و روان گردانها از جمله موادی هستند که همواره با خشونت مرتبطند. مصرف آمفتامین ، متامفتامین (شیشه) نیز در بیشتر افراد و در اکثر موقعیت ها زمینه ساز خشونت هستند.روشن است که شدت بروز خشونت در زمانی که فرد خشن تحت تاثیر مصرف مواد باشد،افزایش خواهد داشت.
اعتیاد و خشونت در خانواده : نا آرامی های کانون خانواده بیشترین عواقب و تاثیرات را بر فرزندان دارد.مطالعات به عمل آمده در مورد اعتیاد و خشونت خانگی حاکی از آنند که در خانواده هایی که دارای فرد معتاد بوده و خشونت نسبت به مادران اعمال شده،خانواده بیشتر مورد آسیب های روحی و روانی قرار گرفته است.اعمال خشونت نسبت به مادران می تواند به عنوان یک عامل مستعد کننده خشونت فرزندان ، در زندگی آینده آنها بشمار رود به عبارت ساده تر کودکانی که شاهد پرخاشگری والدین معتاد و یا قربانی خشونت بوده اند خود در آینده نیز خشونت گرا می شوند.
آیا خشونت خانگی و اعتیاد با هم مرتبطند؟ از طرفی قربانیان خشونت برای کسب آرامش و تطابق یافتن با سوء رفتار به مصرف مواد،دارو یا الکل روی می آورند و سعی می کنند برای دور شدن از مشکل موجود به آنها پناه ببرند تا به این طریق از احساسات ناخوشایند خلاص شده و از طرف دیگر سعی دارند در دنیایی عاری از استرس سیر کنند.افراد خشونت دیده نیز در ابتدا با استفاده از مواد احساس شادمانی و راحتی می کنند.به این طریق به طور موقت از حالت افسردگی و احساسات ناخوشایند رها می شوند،ولی به تدریج و با مبتلا شدن به اعتیاد،دیگر این رهایی از دردهای روانی گذشته نیست که آنها را وادار به استفاده از مواد می کند،بلکه وابسته شدن به مواد،احساس است که تا حدود زیادی آنها را وادار به ادامه مصرف مواد چه در فرد خشن و چه در قربانی خشونت افزایش می یابد و در واقع چرخه معیوبی تشکیل می شود که در آن سوء مصرف مواد،افزاینده خشونت و خشونت هم به نوبه خود افزایش دهنده سوء مصرف های بعدی مواد
آیا با قطع مصرف مواد اعتیاد آور همه چیز درست خواهد شد؟ بهبودی با قطع مصرف مواد مخدر آغاز می شود. اما این،تنها نخستین گام از یک سفر طولانی است.بهبودی به معنای رشد معنوی می باشد.اگر مشکل یک شخص معتاد تنها مصرف بود آنگاه با قطع مصرف باید کلیه مشکلاتش حل می شد.آنها مشکلات بسیار دیگری نیز غیر از مصرف مواد مخدر دارند که باید حل شوند.
وقتی خانواده و اطرافیان یک شخص معتاد مطابق میل و خواسته او رفتار نمی کنند،از رفتار آنها خشمگین و ناراحت می شود.او دوست دارد که آنها آنگونه که او می خواهد رفتار کنند.او از کسانی که دوستشان دارد خواسته های ناممکن و توقعات بی جایی دارد.اگر چه شرایط هر کس با دیگری متفاوت است،اما این فرآیند تقریبا در همه معتادان مشترک است.
وقتی قطع مصرف می کنند،در نقطه آغازین جاده ی بهبودی قرار می گیرند و خانواده ها باید به این نکته دقت کنند که با قطع مصرف،کار تازه شروع می شود.قطع مصرف پایان راه نیست بلکه ابتدای راه آنها برای رسیدن به بهتر بودن است.اعتیاد به مانند مردیست که آتش گرفته،شنا کردن بلد نیست و خود را به درون آب می اندازد.در این فرآیند فرد اگر چه موفق می شود آتش را فرو نشاند،اما با پریدن در آب غرق می شود و می میرد.
شاید ترک اعتیاد و پاک شدن کاری بسیار دشوار نباشد،در اصل باقی ماندن در ترک است که اهمیت بسیاری دارد.
حقیقت این است که معتاد به تنهایی قدرتی ندارد و نمی تواند بیماری خود را کنترل کند،و باید این حقیقت را بپذیرد تا بتواند درمان خویش را آغاز کند.برای تحقق این امر باید با خود صادق باشند و عقاید و باورهای قدیمی خود را رها سازند.رفتارهای اعتیادی به طور ناگهانی تغییر نمی کنند.بلکه تغییر آن ها طی یک رشته از مراحل مختلف صورت می گیرد.معتادان پس از طی مرحله سم زدایی در کمپ باید برای باقی ماندن در ترک در جلسات انجمن معتادان گمنام شرکت نمایند.
خانواده های افراد معتاد قربانیان پنهان اعتیاد هستند
اعتیاد تنها به فرد معتاد آسیب نمی رساند.تقریبا در مورد تمام افرادی که در دام این بیماری وحشتناک گرفتار شده اند،این حقیقت صدق می کند که افراد خانواده ی آنها،مانند مادر،پدر،فرزند،همسر،پدربزرگ،مادربزرگ،خواهر و برادر نیز از این بیماری رنج می برند.خانواده ها قربانیان پنهان بیماری اعتیاد هستند.اکثر آنها سطوح بالایی از استرس و ناراحتی را تحمل می کنند.بی خوابی های شبانه،نگرانی های عمیق و اختلالات جسمانی ناشی از اضطراب و افسردگی،از اثرات مخرب این بیماری بر روی آنها است.نگرانی در مورد عزیزانشان باعث می شود تا شب ها نتوانند بخوابند و روزها از درون احساس یاس و ناامیدی نمایند.
اما علی رغم این درد و رنج،به ندرت حمایتی را که از خانواده های بیماران دیگر مانند (بیماران سرطانی) می شود،دریافت می کنند.از همین رو درد خود را پنهان می دارند،چرا که عموم مردم بر این عقیده اند که معتادان خود مسئول مشکلات ،اعتیاد و گرفتاریهای خویش هستند.معتقدند معتادان اگر می خواستند،می توانستند اعتیاد خود را ترک کنند و معتقدند خانواده های معتادان نیز به طور حتم کاری را به اشتباه انجام داده اند که این مشکل برای آنها به وجود آمده است.
این نوع نگرش از طرف اجتماع باعث می شود تا بر اندوه و غم خانواده های معتادان افزوده شود.
طبیعی است که ما بخواهیم به کسانی که دوستشان داریم کمک کنیم،مخصوصاٌ وقتی که آنها درگیر بیماری ناتوان کننده ای مانند اعتیاد هستند.اما بار گناه و این حس که ما عامل این اعتیاد هستیم،می تواند عزم ما را برای درمان اعتیاد جزم تر نموده و گاهی ما را به مداخله های بی جا،بیمارگونه و حتی زیانبار در زندگی معتاد وادار نماید.اکثر والدین،به گذشته و به تمام اشتباهات تاسف بار،اما غیرقابل اجتناب خود می اندیشند و بسیار در مورد آنها احساس گناه و مسئولیت می نمایند.حتی اگر خانواده ها بپذیرند که آنها در ایجاد این اعتیاد نقشی نداشته اند،باز هم خود را ملزم می دانند تا برای کمک به عزیزشان،هرکاری که می توانند انجام دهند.اما وقتی خود را در ایجاد این اعتیاد بیش از همه مقصر می دانند،وقت و هزینه ی بسیاری صرف می کنند تا او را از دام اعتیاد برهانند و اغلب هرچه بیشتر در این زمینه تلاش می کنند،معتاد بیشتر در برابر تلاش های آنها مقاومت می کند.این کشمکش می تواند سال ها ادامه داشته باشد،بدون آنکه اعتیاد و اختلالات عاطفی ناشی از آن متوقف گردد.
حقیقتی که اکثر خانواده ها در نهایت به آن می رسند،این است که هیچکس نمی تواند اعتیاد یک معتاد را از بین ببرد و تنها خود اوست که میتواند اعتیادش را از بین ببرد و تنها خود اوست که می تواند اینکار را برای خودش انجام دهد.اما آیا این امر بدان معناست که خانواده ها نقشی در فرآیند بهبودی ندارند؟خیر.چنین نیست.خانواده ها می توانند تاثیر نیرومندی بر روی تلاش های فرد معتاد برای دستیابی او به بهبودی داشته باشند.مطالعات نشان داده است،معتادانی که احساس می کنند که خانواده یشان آنها را در مسیر بهبودی مورد حمایت قرار می دهند(حتی اگر آن خانواده،یک شخص باشد) شانس بیشتری برای بهبودی نسبت به معتادانی دارند که فکر می کنند هیچکس به آنها توجهی ندارد.
با این همه،یک مشکل وجود دارد و آن این است که،خانواده ای که می خواهد تاثیر مثبت روی عزیز معتادش داشته باشد باید ابتدا خود سالم باشد. اگر چه این امر بدیهی به نظر می رسد،اما خانواده ها بسیار راحت این حقیقت را فراموش می کنند که اعتیاد می تواند سلامت روانی خود آنها را هم تحت تاثیر قرار دهد.
خانواده ها هرگز نباید امید خود را از دست بدهند،چرا که بهبودی امری دست یافتنی است.
بهزاد بایزیدی
مدیر عامل کمپ ترک اعتیاد طلوع پاکی سقز